Wetgeving

1. Overzicht van wet- en regelgeving

Opdrachtgevers van restauraties hebben te maken met een groot aantal wetten en regels. De eerste vraag die aan het begin van een restauratieproces uitgezocht moet worden is of een gebouw een beschermde status heeft. Daarna kunnen de inhoudelijke eisen aan de gewenste restauratie worden geïnventariseerd. Die zijn meestal terug te vinden in algemene regels of vergunningen. Tot slot is het belangrijk om allerlei eisen te onderzoeken die aan het proces worden gesteld.

2. Erfgoedwet

2.1 Aanwijzing van monumenten

In de Erfgoedwet is geregeld hoe gebouwen aangewezen kunnen worden als beschermd monument. Er zijn verschillende gebouwde monumenten: Rijks-, provinciale en gemeentelijke monumenten. De Minister wijst de rijksmonumenten aan. Is de aanwijzingsprocedure van een monument nog niet afgerond dan heeft het een voorbeschermde status. Op provinciaal niveau hebben alleen Drenthe en Noord-Holland gebouwen een beschermde status geven. Landelijk is er een model-erfgoedverordening gepubliceerd die veelal door gemeenten wordt overgenomen. Op de website van uw gemeente kunt u de monumentenverordening terugvinden die voor uw situatie geldig is. Zie verder 'Aanwijzing tot monument'.

2.2 Registers

Het Rijk houdt een register bij van de ruim 60.000 beschermde rijksmonumenten. Alleen Drenthe en Noord-Holland hebben provinciale monumenten aangewezen. Er zijn veel gemeenten die een eigen monumentenlijst hebben (landelijk ca. 41.000 gemeentelijke monumenten). Uitgangspunt is dat een monument slechts op een lijst voorkomt.

2.3 Beschermd stads- en dorpsgezicht

Beschermde stads- of dorpsgezichten zijn gebieden met beeldbepalende gebouwen en historische karakteristieken. Het doel is dat zo’n gebied als geheel zijn historische structuur behoudt. Het Rijk heeft er circa 400 aangewezen, maar ook een gemeente kan op grond van de lokale erfgoedverordening zo’n gebied aanwijzen. De gemeente heeft voor deze gebieden een meer beschermend karakter in het bestemmingsplan vastgelegd. Dit betreft niet alleen de bebouwing, maar ook de onbebouwde ruimte (denk aan lantarenpalen of beplantingen). De gebouwen in zo’n gebied hebben niet automatisch een beschermde status. Bij werkzaamheden aan een gewoon gebouw, dat niet in de monumentenregisters voorkomt, wordt een normale procedure doorlopen. De activiteit wordt wel getoetst aan het bestemmingsplan. Let op dat de mogelijkheid om vergunningvrij te bouwen in rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten is beperkt! In die gebieden is het alleen mogelijk om – naast gewoon onderhoud - vergunningvrij:

• de achtergevel of achterdakvlak te veranderen als dat niet naar openbaar toegankelijk gebied is gekeerd,
• te bouwen op erf aan de achterkant van een hoofdgebouw, als dat niet ook deel uitmaakt van het erf aan de zijkant van dat gebouw en niet naar openbaar toegankelijk gebied is gekeerd.

2.4 Monumenten adviescommissie

Iedere gemeente met rijksmonumenten moet een adviescommissie hebben die deskundig is op het terrein van monumentenzorg. Bij de aanvraag voor een omgevingsvergunning wordt door de commissie geadviseerd over de monumentale aspecten, zowel interieur als exterieur. De commissie adviseert ook over de ontwerpvergunning. Zij moeten het door de gemeente vastgestelde (monumenten)beleid als richtsnoer aanhouden. Vergaderingen van de commissie zijn doorgaans openbaar en worden door de gemeente aangekondigd.

2.5 Onderhoudsplicht

Aan een eigenaar van een monument kan in bepaalde gevallen de verplichting worden opgelegd zijn monument te onderhouden. Dat is mogelijk bij (ernstige) verwaarlozing. Lees meer.

2.6 Subsidies & leningen

Op rijksniveau is er een Subsidieregeling Instandhouding Monumenten (Brim) 2013; deze regeling is gebaseerd op de Erfgoedwet. Het geeft de mogelijkheid om de subsidieontvanger te verplichten aan bepaalde kwaliteitseisen te voldoen. Let op dat er nog veel andere mogelijkheden zijn om subsidies, sponsorbijdragen of leningen te krijgen voor een restauratie.

3. Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo)

3.1 Verbod behoudens vergunning

De vergunningplicht voor restauraties en renovaties is opgenomen in de Wabo. Een gemeente kan deze plicht voor een omgevingsvergunning ook van toepassing verklaren op de aangewezen gemeentelijke monumenten.

3.2 Strijdigheid met Bouwbesluit

Als de omgevingsvergunning afwijkt van voorschriften in het Bouwbesluit, dan zijn de voorschriften van de omgevingsvergunning van toepassing en sluiten zij de relevante voorschriften in dit besluit uit. Een monument moet dus wel aan alle andere voorschriften van het Bouwbesluit voldoen. Zie voor meer informatie het infoblad Bouwbesluit 2012 over monumenten.

3.3 Vergunningvrij

Een deel van deze activiteiten heeft een omgevingsvergunning nodig, een ander deel valt onder de categorie vergunningsvrij. Het gaat om de volgende vergunningsvrije activiteiten:

Constructieve wijzigingen zijn wel altijd vergunningplichtig. Als sprake is van 'kleine' vergunningvrije bouwactiviteiten zijn deze ook toegestaan als de bouwactiviteiten in strijd zijn met het bestemmingsplan. Er is dan geen omgevingsvergunning vereist. Bij de ‘omvangrijker’ vergunningvrije bouwactiviteiten is bij strijd met het bestemmingsplan of beheersverordening nog wel een omgevingsvergunning voor planologische afwijking vereist. Een voorbeeld is een uitbreiding van een monumentaal winkelpand naar de achterkant: dan is de bouwactiviteit vergunningvrij, maar de planologische afwijking niet.

In een publieksbrochure van de RCE is beschreven welke situaties bij monumenten vergunningvrij zijn. Meer achtergronden vindt u in de brochure Vergunningvrij bouwen van het ministerie van Infrastructuur & Milieu.

4. Woningwet

De woningwet gaat over het bouwen van woningen en de volkshuisvesting. Het Bouwbesluit 2012 is gebaseerd op de Woningwet. Lees verder.

5. Wet Ruimtelijke Ordening

De Wet Ruimtelijke Ordening vormt de basis voor het bestemmingsplan. De bestemming cq functie en het gebruik en de bouwwerken zijn daarin vastgelegd. Een monumenteneigenaar moet zich aan de bepalingen in zo’n plan houden. Lees verder.

6. Aanbestedingswet

Bij een aanbesteding kunt u als opdrachtgever gebruik maken van ERM-kwaliteitsrichtlijnen. De richtlijnen vormen de vakkundige basis voor het stellen van eisen. Lees verder.

7. Richtlijnen

7.1. ERM-richtlijnen

Zoek hier op een ERM-richtlijn of een beroepsgroep en bekijk alle gevonden richtlijnen. Klik op een gevonden richtlijn.

7.2. Erkende bedrijven

In dit deel van de site vindt u per branche de bedrijven die erkend zijn op basis van een door de stichting ERM beheerde erkenningsrichtlijn. Raadpleeg hiervoor het uitvouw menu onder Erkende organisaties. Een erkenningsregeling bevat de afspraken die gemaakt zijn over het leveren van kwalitatief goed werk en over het aantoonbaar en het systematisch borgen van die kwaliteit. Lees verder.

8. Toekomstige wetgeving

8.1 Wet kwaliteitsborging voor het bouwen

'Vervang overheidscontrole op de naleving van het Bouwbesluit door toezicht door bedrijven; zorg voor kwaliteitsborging bij die bedrijven en verhoog de aansprakelijkheid van bedrijven.' Dat is de kern van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) zoals die door de Tweede Kamer op 21 februari 2017 is aanvaard. Lees verder.

8.2 Omgevingswet

Naar verwachting wordt in 2021 de Omgevingswet ingevoerd. De Omgevingswet vervangt diverse wetten. Dat betreft ook wetten die voor de bescherming van monumenten van belang zijn. Lees verder.